რა არის აფაზია?

აფაზია არის ენის დარღვევა, რომელიც გამოწვეულია ტვინის მარცხენა ნახევარსფეროს ენის ცენტრების დაზიანებით, ტვინის ტრავმის ან დეგენერაციული დაავადებების მსგავსი მიზეზების გამო. შედეგად, პაციენტის ისეთი უნარები, როგორიცაა ლაპარაკი, ნალაპარაკის გაგება, დასახელება, გამეორება, კითხვა და წერა, ასევე დარღვეულია. აფაზიები ზოგადად გვხვდება ორ ფორმაში: გამართული და არაგამართული აფაზია.

რა სახის პრობლემებს იწვევს აფაზია?

აფაზია იწვევს დარღვევებს ნათქვამის გაგებაში, გამართულად და აზრობრივად ლაპარაკში, კითხვასა და წერაში, ადამიანის ინტელექტუალურ დონეზე ზემოქმედების გარეშე. აფაზიის ტიპები შეიძლება განსხვავდებოდეს ტვინში დაზიანების ადგილმდებარეობისა და სიმძიმის მიხედვით.

აფაზიით გამოწვეულ ჩივილებს შორის არის:

ყოყმანი მეტყველებაში (არაგამართულობა),
ლაპარაკის უუნარობა გარკვეული სიტყვების გარდა,
აგრამატიკული მეტყველება,
მეტყველება, რომელიც გამართულია, მაგრამ შინაარსი აზრობრივად უაზროა,
სიტყვების არასწორად წარმოთქმა ან მათი მსგავსი მნიშვნელობის მქონე სიტყვით აღრევა ლაპარაკის დროს (მაგალითად, „თეფში“-ს თქმა „ჭიქის“ ნაცვლად),
განზრახული სიტყვის გახსენების უუნარობა,
ნალაპარაკის აღქმის გაძნელება,
ადრე ნათქვამი სიტყვის შეუსაბამო გამეორება (პერცევაცია),
ნაკითხის აღქმის გაძნელება,
წერის გაძნელება,
სიტყვების არასწორად დაწერა და წინადადებების ჩამოყალიბების უუნარობა.

რა არის აფაზიის ტიპები?

1. გამართული აფაზიები (Fluent Aphasias)

A. ვერნიკეს აფაზია (Wernicke’s Aphasia)

დაზიანება შეიძლება იყოს ვერნიკეს ზონაში ან ახლომდებარე საფეთქლისა და თხემის რეგიონებში. ამ ტიპის აფაზიას აქვს ორი ძირითადი კომპონენტი. პირველი არის დაწერილი და ნალაპარაკი ენის გაგების დარღვევა. მეორე არის ნაკლებობა, რომელიც შეინიშნება დამოუკიდებელ ენაზე ლაპარაკში. პაციენტებს მეორე ტიპით, როგორც წესი, არ შეუძლიათ ზოგიერთი სიტყვის სწორად აგება ან მათი შესაბამისად განთავსება წინადადებაში. ვერნიკეს აფაზიის დროს, მეტყველება გამართულია, ნორმალური პროსოდიით, მელოდიით და ინტონაციით, მაგრამ ის არის აზრობრივად უაზრო შინაარსით.

B. გამტარობის აფაზია (Conduction Aphasia)

დაზიანება არის ბროკას და ვერნიკეს ზონების დამაკავშირებელ თეთრი ნივთიერების გზაზე (მორკალული კონა), და ყველაზე თვალსაჩინო მახასიათებელია გამეორებასთან დაკავშირებული პრობლემები. ის ჩვეულებრივ არის გამართული აფაზიის ტიპი, მაგრამ რაც უფრო წინაა დაზიანება, მით უფრო არაგამართული ხდება მეტყველება.

C. ტრანსკორტიკალური სენსორული აფაზია (Transcortical Sensory Aphasia)

დაზიანება მდებარეობს ვერნიკეს ზონის უკან, თხემისა და საფეთქლის რეგიონების გადაკვეთაზე. ის ძალიან ჰგავს ვერნიკეს აფაზიას, გარდა გამეორების შენარჩუნებული უნარისა.

2. არაგამართული აფაზიები (Non-Fluent Aphasias)

A. ბროკას აფაზია (Broca’s Aphasia)

დაზიანება არის ბროკას ზონაში. მეტყველება ბროკას აფაზიის დროს არის არაგამართული, აგრამატიკული, და აქვს ტელეგრაფიული სტილი, რომელსაც აკლია პროსოდია, მელოდია და ინტონაცია. ადამიანი ესმის, რაც მას ეუბნებიან და შეუძლია გააცნობიეროს თავისი შეცდომები.

B. ტრანსკორტიკალური მოტორული აფაზია (Transcortical Motor Aphasia)

ამ ტიპის აფაზიის დროს, გამეორება და კითხვა შენარჩუნებულია. ამის გარდა, ის ძალიან ჰგავს ბროკას აფაზიას. დიზართრია, რომელიც გამოწვეულია პირის ღრუს ორგანოების სისუსტით, შეიძლება შეინიშნოს ბროკას და განსაკუთრებით ტრანსკორტიკალური მოტორული აფაზიის მქონე პაციენტებში.

ამ ენის დარღვევის დროს, ადამიანს არ შეუძლია სპონტანური მეტყველების წარმოება, სიტყვების ჩამოყალიბება, ან რასაც გულისხმობენ, იმის გადმოცემა. თუმცა, მათ შეუძლიათ გაიმეორონ რამე, თუ სთხოვთ, სირთულის გარეშე. ეს ენის დარღვევა, როგორც წესი, ხდება ბროკას ზონის წინა ნაწილზე ზემოქმედების შედეგად.

C. გლობალური აფაზია (Global Aphasia)

ეს არის აფაზიის ყველაზე გავრცელებული და მძიმე ტიპი. გლობალური აფაზიის მქონე პაციენტებს არც ესმით ნალაპარაკი და არც შეუძლიათ მეტყველების წარმოება.

როგორ მკურნალობენ აფაზიას?

აფაზიის მკურნალობაში დღეს მნიშვნელოვანი წარმატებების მიღწევაა შესაძლებელი. მეტყველებისა და ენის თერაპია დიდ როლს თამაშობს აფაზიის რეაბილიტაციაში. მეტყველებისა და ენის თერაპიის დაწყება დაუყოვნებლივ, აფაზიის დიაგნოზის დასმის შემდეგ, დააჩქარებს და გაზრდის პაციენტის მიღწევებს. ვინაიდან სწრაფი განვითარება ხდება განსაკუთრებით პირველი 6–12 თვის განმავლობაში, თერაპიის მხარდაჭერის მიღება ამ პერიოდში უაღრესად სასარგებლოა.

მეტყველებისა და ენის თერაპევტი აწყობს სესიას, რათა დეტალურად შეაფასოს პაციენტის ენისა და მეტყველების უნარები. მათ შეუძლიათ გამოიყენონ სტანდარტიზებული ტესტები (მაგ., ADD – აფაზიის ენის შეფასების ტესტი) ან არასტანდარტიზებული ტესტები შეფასების დროს. ამ შეფასების დროს, დეტალურად განიხილება პაციენტის მეტყველება, სმენითი დისკრიმინაცია, გამეორება, დასახელება, კითხვა და წერა. ენის თერაპიის მიზანი აფაზიის მქონე პაციენტისთვის არის მცდელობა ხელახლა მოხდეს ენის რესტრუქტურიზაცია, რომელიც მათ შეიძინეს და დაკარგეს, მკურნალობისა და ტრენინგის გზით. თერაპია ტარდება ტვინის სტიმულირების სახით პაციენტის სუსტი ენისა და კოგნიტიური ზონების მიხედვით და ნასწავლი უნარების რეალურ ცხოვრებაში გადატანით.